تعریف عفونتهای بیمارستانی:
در یک تعریف ساده، عفونت بیمارستانی عفونتی ست که بیمار در طی بستری در بیمارستان کسب می کند.
چهار نکته در این تعریف وجود دارد:
۱- عفونت
۲- بیمار
۳- اقامت در بیمارستان
۴- کسب عفونت
۱- در تعریف عفونت آمده است:
تهاجم یک میکروارگانیسم به یک میزبان که متعاقباً در آن تکثیر کرده و ساکن میشود. عفونت می تواند به بیماری آشکار منجر شود.
مورد دوم بیمار است. البته هر شخصی که به هر نحوی با بیمارستان در ارتباط است میتواند به عفونت بیمارستانی دچار گردد مانند پرستاران، پزشکان، پرسنل اورژانس، عیادت کنندگان و …
منظور از مورد سوم (اقامت در بیمارستان) این مطلب است که دریافت این عفونت در بیمارستان یا هر مرکز بهداشتی – درمانی دیگری مانند درمانگاه و مطب صورت
می گیرد.
و آخرین مورد (کسب عفونت) به این نکته اشاره دارد که این عفونت از قبل در شخص وجود نداشته است. اگر فردی یک عفونت را خارج از بیمارستان دریافت کرده و در دوره کمون باشد و پس از ورود به بیمارستان علائم عفونت و بیماری را بروز دهد، این عفونت به عنوان یک عفونت بیمارستانی به حساب نمی آید (گرچه این عفونت می تواند مخزن جدیدی برای عفونت سایر بیماران و پرسنل باشد.)
نهایتاً عفونت بیمارستانی را می توان اینطور تعریف کرد:
عفونت بیمارستانی به عفونتی گفته می شود که در زمان پذیرش بیمار وجود نداشته و ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از پذیرش بیمار در بیمارستان یا طی دورهای مشخص پس از ترخیص بیمار (۱۰ تا ۳۰ روز) علائم آن ظاهر می گردد.
۲- انواع عفونتهای بیمارستانی بر اساس محل عفونت:
الف) عفونتهای دستگاه ادراری: فراوانترین عفونت بیمارستانی عفونت دستگاه ادراری ست. این عفونتها مرگ و میر کمتری نسبت به سایر عفونتهای بیمارستانی دارند اما گاهاً منجر به باکتریمی و مرگ می شوند. تشخیص این عفونت ها بوسیله کشت ادرار صورت می پذیرد. عوامل این عفونت غالباً با منشأ فلور طبیعی (یا بیمارستانی) مربوط به روده هستند.
باکتریمی: حضور باکتری در خون
فلور طبیعی: در یک شخص سالم مکان هایی مانند مغز، خون، مایع مغزی – نخاعی و عضلات عاری از هر گونه میکروب هستند. اما سطوح خارجی بدن و غشاهای مخاطی که به هر نحوی قابلیت تماس با محیط را دارند توسط تعدادی از باکتریها کلونیزه می شوند. به میکروب هایی که در شرایط سلامت در مکان های مختلف بدن یافت میشوند عنوان فلور طبیعی اطلاق می شود. میکروبهایی که فلور طبیعی را تشکیل می دهند در شرایط سلامت بدن بی ضرر و حتی در مواردی مفید هستند.
کلونیزاسیون: استقرار باکتریها در مکانی برای رشد و تکثیر
ب) عفونت زخم جراحی: بسته به نوع جراحی و شرایط بیمار ۰/۵ تا ۱۵ درصد احتمال عفونت زخم جراحی وجود دارد. علائم عفونت زخم جراحی بصورت وجود ترشحات چرکی اطراف زخم یا محل تخلیه ترشحات و یا سلولیت منتشر اطراف زخم بروز می نماید.
ج) پنومونی: این مورد از عفونت در بیمارانی که در ICU در ونتیلاتور هستند اهمیت دارد. انتشار آلودگی توسط تجهیزات تهویه میتواند عاملی مهم در انتقال این عفونتها باشد. همچنین احتمال ابتلا به پنومونی در افراد دارای تشنج و یا افرادی که سطح هوشیاری پایین دارند بیشتر است.
د) باکتریمی: کمتر از ۵% عفونت های بیمارستانی را به خود اختصاص می دهد اما میزان مرگ و میر در باکتریمی بسیار بالاست (بالای ۵۰% در مورد بعضی از میکروارگانیسمها). گونه هایی ازجنس استافیلوکوکوس و کاندیدا نقش مهمی در ایجاد باکتریمی دارند. باکتریمی می تواند در اثر عفونت محل ورود انواعی از وسایل داخل وریدی و یا مسیر تحت جلدی کاتتر ایجاد شود. به هر حال عوامل ایجاد کننده باکتریمی همواره با منشأ فلور پوست هستند.
هـ) سایر عفونتهای بیمارستانی: محلهای مهم دیگری که قابلیت ابتلا به عفونتهای بیمارستانی را دارند شامل این موارد می باشند؛ عفونت پوست و بافت نرم، گاستروانتریت روتاویروسی در کودکان، گاستروانتریت کلستریدیوم دیفیسیل در بالغین، سینوزیت، عفونتهای رودهای، عفونتهای چشم و ملتحمه، اندومتریت و عفونتهای دستگاه تناسلی متعاقب زایمان.
۳- عوامل میکروبی ایجاد کننده عفونت بیمارستانی:
پاتوژنهای بسیاری می توانند ایجاد عفونت بیمارستانی کنند. تنوع این میکروب ها در میان بیماران مختلف، مراکز بهداشتی – درمانی مختلف و کشورهای مختلف متفاوت است.
الف) باکتریها: عمدة عوامل عفونت های بیمارستانی، باکتریها هستند که می توان آنها را به دو دسته باکتریهای فلور طبیعی و باکتریهای بیماری زا طبقه بندی کرد.
الف) باکتریهای همزیست: به عبارتی دیگر همان فلور طبیعی بدن هستند. این باکتریها نقش مهمی در جلوگیری از کلونیزاسیون باکتریهای پاتوژن در محلهای مختلف بدن دارند. در صورت ضعیف شدن سیستم ایمنی میزبان، برخی از این باکتریها قابلیت ایجاد بیماری دارند.
باکتریهای پاتوژن یا بیماری زا: این باکتریها ویرولانس بیشتری دارند و بدون توجه به وضعیت میزبانشان ایجاد عفونت می کنند.
ب) ویروسها: احتمالاً تعداد زیادی از ویروسها شامل ویروس هپاتیت B و ویروس هپاتیت C قابلیت ایجاد عفونتهای بیمارستانی از طریق انتقال خون، دیالیز، تزریقات یا آندوسکوپی را دارند. همچنین روتاویروسها و انترو ویروسها نیز می توانند از مسیر مدفوعی – دهانی در بیمارستان انتقال یابند. ویروسهای دیگری از جمله HIV، آنفلوانزا و هرپس سیمپلکس نیز قابلیت انتقال در محیطهای بهداشتی – درمانی را دارند.
ج) انگلها و قارچها: بعضی انگلها مثل ژیاردیا به راحتی بین کودکان و بالغین منتقل می شوند. البته بسیاری از قارچها و انگلها بصورت فرصت طلب ایجاد عفونت میکنند (مثلاً در شرایطی که سیستم ایمنی میزبان تضعیف شده باشد) مانند کاندیدا آلبیکانس، گونه های آسپرژیلوس و کریپتوسپوریدیوم.
د) پاتوژن فرصت طلب: میکروارگانیسمی که بدون وابستگی به میزبان زندگی می کند و یا جزئی از فلور طبیعی یک موجود زنده است اما می تواند در شرایط خاصی مانند تضعیف سیستم ایمنی میزبان ایجاد بیماری کند.
۴- مخازن و انتقال عفونتهای بیمارستانی:
عاملی که عفونت بیمارستانی را ایجاد می کند می تواند به طرق مختلفی کسب شود.
الف) فلور ثابت یا موقت خود بیمار (عفونت اندوژن): باکتریهایی که بصورت فلور طبیعی در بدن فرد وجود دارند میتوانند به این دلایل ایجاد عفونت کنند: انتقال به محلی غیر از محل طبیعیشان (اشریشیا کولی در دستگاه ادراری)، آسیب به بافت (زخم) یا استفاده بیمورد از آنتی بیوتیک.
ب) فلور سایر بیماران یا فلور پرسنل (عفونت خارجی): عوامل عفونی می توانند بین بیماران به روشهای زیر منتقل شوند:
۱- تماس مستقیم بین بیماران
۲- از طریق هوا
۳- از طریق پرسنلی که بطور دائم یا موقت حامل عامل عفونی شده اند.
۴- از طریق اشیایی که توسط بیماران آلوده شده اند.
ج) فلور محیط مرکز بهداشتی – درمانی: تعدادی از میکروارگانیسمها به خوبی در محیط بیمارستان زنده می مانند. سودوموناس، اسینتوباکتر و میکوباکتریوم می توانند در آب، محیط های مرطوب و گاهاً در ضدعفونی کننده ها زنده بمانند. غذا، ملحفه و البسه و ذرات گرد و غبار نیز می توانند عوامل مهمی در انتقال عفونتها به حساب آیند.
References:
- World Health Organization (WHO). Prevention of hospital-acquired infections. A practical guide, 2nd edition, 2002.
- World Health Organization (WHO). Practical Guidelines for Infection Control in Health Care Facilities. 2004
- Prescott, Lansing M; et al. 6th edition, 2005